‘Dus jij schrijft graag en moeiteloos?’
‘En als je schrijft, zit je in een flow die je energie geeft?’
Luk Dewulf, talent- en burn-out coach, laat er geen gras over groeien als we goed en wel aan tafel zitten. ‘Jij bent een woordkunstenaar’, vervolgt hij meteen. ‘Schrijven vind je zo vanzelfsprekend dat je het zelfs niet als een talent beschouwt. Dat geldt trouwens voor alle talenten. Om ze te zien, heb je anderen nodig. Wat me meteen op mijn stokpaardje brengt: het onderwijs. Hoe vroeger je kinderen kan wijzen op hun talent(en) en hen hierin positief stimuleert, hoe sneller ze ermee aan de slag zullen gaan.’
Even sta ik met mijn mond vol tanden. We zouden het hebben over burn-out en nu gaat het over talent. Maar misschien is er een samenhang tussen beide?
‘Een talent creëert positieve emoties. Het laadt je mentaal op. Die positieve energie heeft twee effecten: moeilijke opdrachten gaan je beter af én je bouwt een voorraad op in je lijf die je later kan benutten, bijvoorbeeld in de vorm van veerkracht. Je hebt als het ware duurzame, heroplaadbare batterijen.’
Aha! Door in te zetten op je talenten krijg je energie en behoed je jezelf voor een burn-out?
‘Zo zwart/wit is het jammer genoeg niet’, lacht Luk. Hoogleraar Lode Godderis (KU Leuven) beschreef ooit het continuüm waarin wij als mensen zitten. Aan de ene kant is er de plek waar je veel energie en voldoende zelfbewustzijn hebt. Je hebt een duidelijk toekomstbeeld en voelt je erkend. Aan de andere kant van het spectrum ben je moe en futloos en heb je geen idee waar je naartoe gaat. Door de juiste condities te creëren, kan je opschuiven naar de positieve kant, maar gedrevenheid kan ook je vijand zijn.’
‘Als burn-out coach merk ik dat er twee types van mensen zijn die bij mij terecht komen. Er zijn degenen die plichtsbewust en loyaal zijn. Het zijn harde werkers. Daarnaast heb je degenen die erg gedreven zijn, hun lat hoog leggen en veel belang hechten aan bepaalde waarden. In gesprekken is het snel duidelijk in welke categorie iemand zit.’
Het lichaam is gevoelig voor autonomie. Ben je die kwijt, dan zal je lichaam signalen geven en ziek worden.
Dus als je een harde en loyale werker bent of je lat hoog legt, ben je gevoeliger voor een burn-out?
‘Niet noodzakelijk. Het hangt af van de omstandigheden waarin je werkt. Dit gezegd zijnde, een burn-out is voor mij altijd werkgerelateerd. Je energie wordt verstoord omdat er zaken mislopen op het werk. Privé-problemen kunnen uiteraard bijdragen aan het gevoel van onbehagen - en zelfs evenveel - maar er is altijd een link met je werkomgeving.’
‘Een burn-out is ook geen depressie. Bij een depressie is er sprake van een stemmingsstoornis. Je kan een depressie niet coachen, een burn-out wel. Het lichaam is gevoelig voor autonomie. Ben je die kwijt, dan zal je lichaam signalen geven en ziek worden. Maar je kan iemand perfect begeleiden om het stuur terug in eigen handen te nemen. Het draait vaak om inzichten, een aha-moment.’
‘Om even terug te komen op je vraag… Afhankelijk van de persoonlijkheid die je hebt, treden er twee dynamieken op als het misloopt.’
‘Een harde werker is iemand die altijd bezig is. Als hij onderweg is naar de zetel, zal hij toch nog snel de stoelen rechtzetten. Of terwijl hij buiten aan het lezen is, trekt hij hier en daar wat onkruid uit. Ze kunnen eigenlijk niet stilzitten.’
‘Vaak zijn het mensen die moeilijk nee kunnen zeggen en/of zijn ze meester in het opsporen van fouten. Een taak werken ze voor 100% af of helemaal niet. Inconsistenties zien ze meteen, zowel bij zichzelf als bij een ander.’
‘Onder stress nemen deze - op zich positieve - eigenschappen toe en versterken ze elkaar. Hun lichaam geeft signalen zoals hoofdpijn, slaap- en concentratieproblemen of last van maag of darmen. Alleen, ze luisteren er niet naar. Op een bepaald moment neemt het lichaam het over en sluit het zich af. Het is zoals een rekker. Sommigen gaan zo lang over hun eigen grenzen dat als de rekker knapt, ze misschien nooit meer de oude worden.’
Het veiligste is om je eieren niet allemaal in één mand te leggen en om een evenwichtig totaalpakket te maken.
Is het dan de bedoeling dat je weer ‘de oude’ wordt? Moet je niet net een les leren?
‘Het betekent inderdaad dat je betere keuzes moet leren maken. Wat doe ik wel, wat niet? Wat laat ik los en wat niet?’
‘Maar eenvoudig is zoiets niet altijd. Sommige mensen die in een burn-out belanden, zijn lang de hoeksteen van een organisatie geweest. Als ze terugkomen, krijgen ze wat minder of ander werk op hun bord, maar dan vervul je ook niet meer dezelfde rol. Dat gaat gepaard met een rouwproces. Je identiteit ligt immers onder vuur.’
‘Als je zelfrealisatie gelijk loopt met je realisaties op het werk, loop je meer risico’s. Het veiligste is om je eieren niet allemaal in één mand te leggen en om een evenwichtig totaalpakket te maken. Loopt het op het ene vlak mis, dan heb je nog altijd je andere terreinen.’
‘Nu, als je eenmaal tegen je grenzen liep dan ga je de signalen de volgende keer wel sneller herkennen en oppikken. Soms betekent het een leven lang flirten met je grenzen.’
Persoonlijk geloof ik dat je je lege batterij beter en sneller oplaadt door iets te doen dat je leuk vindt. Dus ga foto’s nemen, wandel in de bossen, drink een koffietje in een gezellig cafeetje.
Je sprak ook over een tweede dynamiek. Kan je die beschrijven?
‘De tweede dynamiek noem ik de relationele vechtdynamiek. Je bent een gedreven persoon, hebt een drukke agenda en haalt hieruit voor een groot stuk je identiteit. Dan gebeurt er plots iets dat je niet voorzag. Je moet gaan samenwerken met een collega waarmee het absoluut niet klikt. Je krijgt een andere job binnen het bedrijf. Een project waarin je vol enthousiasme je uren stak, wordt niet verder gefinancierd.’
‘Je kaart het probleem aan, bij je leidinggevende bijvoorbeeld, maar die reageert er amper op of wimpelt je af met de boodschap dat het nu eenmaal zo is. Meestal verloopt zo’n gesprek onhandig, vanuit beide partijen. Hoe dan ook blijft een constructieve reactie uit.’
‘En dan ga je naar huis, terwijl je in je hoofd het gesprek met je baas herhaalt. Hoe langer je hiermee bezig bent, hoe bozer je wordt. ‘s Avonds probeer je te ontspannen voor de tv maar ineens houd je het niet meer en stuur je toch maar een mail om je hart te luchten. Uiteraard is die wat aangebrand en net voor je gaat slapen, lees je het vlammende antwoord. Die nacht doe je geen oog dicht.’
‘Zo krijg je hoe langer hoe meer beelden en dialogen - monologen eigenlijk - in je hoofd en begin je te piekeren. Op het moment dat je baas niet meer uit je gedachten verdwijnt, wordt het gevaarlijk. Hij zit mee aan tafel, gaat mee op weekend met je gezin. Je kan het niet meer loslaten, de ander neemt je leven over. Jij zit niet meer aan het stuur van je eigen leven. Je autonomie is weg.’
‘De Frans psychoanalyticus Lacan beschreef het als de slaaf - meester dynamiek. De slaaf vecht voor zijn vrijheid maar hoe meer hij vecht, hoe meer hij bevestigt dat hij een slaaf is.’
‘Dan zie je vaak dat het ziekteverlof telkens wordt verlengd. De gedachte alleen al dat je dezelfde persoon gaat tegenkomen, maakt je ziek. Als je naar een andere afdeling kan, is het probleem misschien van de baan. Maar in veel sectoren, zoals het onderwijs, is dit niet altijd mogelijk.’
‘Een gedreven mens kan trouwens perfect werken of iets doen, ook al heeft hij een burn-out. Alleen niet op de plek waar hij ineen klapte.’
‘Persoonlijk geloof ik dat je je lege batterij beter en sneller oplaadt door iets te doen dat je leuk vindt. Dus ga foto’s nemen, wandel in de bossen, drink een koffietje in een gezellig cafeetje. Maar zet het niet op sociale media, want de maatschappij accepteert niet dat jij leuke dingen doet terwijl je niet kan komen werken.’
Hoe los je zo’n vechtdynamiek op?
‘Er zijn twee manieren om met zo’n conflict om te gaan. De eerste is lineair: jij bent fout, moet dit inzien en het goedmaken. Het klassieke dader - slachtoffer denken.’
‘De tweede is circulair. Hierbij onderkennen we dat wat jij doet een impact heeft op mij en vice versa. We beïnvloeden elkaar. Maar omdat we niet in elkaars’ hoofd kunnen kijken, moeten we onze gedachten uitspreken. Duidelijkheid is belangrijk. Zo’n gesprek is trouwens alleen maar mogelijk als beide partijen ervoor open staan. Is het schip achter je verbrand, dan heeft het geen zin.’
Communicatie is belangrijk. Of zoals Merkel onlangs zei: let op je taalgebruik, want taal is de voorloper van het handelen.
‘Dat klopt. Correct kunnen communiceren is ontzettend belangrijk. Soms betekent het dat je beter zwijgt of geen overbodige zaken zegt. Mijn mailtjes worden hoe langer hoe korter, want elke zin is er per definitie eentje waaraan je aanstoot kan nemen. Het is dus zaak om wat je zegt zodanig te zeggen dat er geen haakjes aan zitten. Soms is ‘nee’ dan ook een volledig antwoord.'
Kan een burn-out te maken hebben met de inhoud van je job? Stel dat er geen enkele uitdaging in ligt?
‘Je hebt het over de zogenaamde bullshit jobs’, glimlacht Luk. ‘Goh, ook daar is het evenwicht belangrijk. Misschien biedt je werk niet zoveel spannende uitdagingen, maar ben je in je privé-tijd wel de voorzitter van de nationale zwemvereniging. Sommige mensen kiezen bewust voor een wat saaiere 9-to-5 job omdat ze zo meer tijd overhouden voor iets anders. En dat is prima!’
‘Ken je de zelf-determinatie theorie? Motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste, die nu ook frequent in het nieuws verschijnt inzake corona, is wereldwijd gekend hiervoor. Hij zegt dat je als mens drie behoeften hebt, namelijk aan autonomie, aan competentie en aan verbondenheid. Scoor je drie keer nul op het werk, dan heb je zonder twijfel een bullshit job, maar dat hoeft geen probleem te zijn.’
‘Je kan voor iemand anders niet uitmaken wat zijn motivatie is om net dat werk te doen. Veel geld willen verdienen kan er eentje zijn, maar de wereld willen verbeteren ook.’
Het zal interessant zijn om te zien wat de impact van de coronacrisis is. Mijn hypothese is dat er op korte termijn nog veel psychische klachten zullen opduiken, maar ik geloof ook dat de veerkracht van de mensen erop vooruit zal gaan op een langere termijn gezien.
Hoeveel Vlamingen hebben een burn-out?
‘Ik ben geen statisticus dus volg ik de cijfers niet zo op. Maar volgens een meting van de KU Leuven in 2019 blijkt dat één op de zes Vlamingen burn-out klachten heeft of in de gevarenzone zit. Dat is niet weinig.’
‘Het zal interessant zijn om te zien wat de impact van de coronacrisis is. Mijn hypothese is dat er op korte termijn nog veel psychische klachten zullen opduiken, maar ik geloof ook dat de veerkracht van de mensen erop vooruit zal gaan op een langere termijn gezien. We hebben wel wat meegemaakt.’
Waarom koos je voor dit carrièrepad Luk?
‘Mijn eerste boek ‘Ik kies voor mijn talent’’ was een verwerking van mijn eigen studietijd. Ik was geen goede student en er werd me zelfs afgeraden om in Leuven te gaan studeren. Toen ik getest werd door studieadvies was de conclusie: Luk, je bent een ezel. Ik had op alles hoge scores en was er in mijn eerste jaar pedagogie in eerste zit door.’
‘Na mijn studies heb ik een adviesbureau opgericht, waarbij ik af en toe geconfronteerd werd met conflicten. Hieruit is ‘Stop burn-out’ voortgekomen. Zelf heb ik nooit een burn-out gehad, wel een depressie vier jaar geleden. Laten we zeggen dat het mijn tijd was voor een groot onderhoud.’
‘Maar mijn fascinatie komt vooral voort uit mijn interesse voor de dynamiek in organisaties. Het gaat over mensen, en over de relaties tussen mensen. Ik voel mezelf dan ook geen burn-out expert. Mijn insteek is de combinatie van relaties, systemen en organisaties.’
Je noemt jezelf een kindertalentenfluisteraar. Wat houdt dit in?
‘Ik ga eindigen waar ik mijn verhaal begon: in het onderwijs. Het programma ‘kindertalentenfluisteraar’ is een opleiding van drie dagen en draait om ‘the right of every child to be seen in their talent’. Zo’n zoektocht moet je aangaan in de eerste 12 jaar. Iedereen heeft één of meerdere talenten. Het spijtige is dat de maatschappij aan bepaalde talenten veel meer waarde hecht dan aan andere. Maar elk talent heeft zijn waarde.’
‘Er is wel meer ruimte vandaag de dag, meer begrip, meer aandacht. Ik geloof dat de aard van het werk de komende jaren drastisch zal veranderen, onder andere door automatisering. En ik denk dat we terug veel meer in contact zullen komen met het creatieve, het artisanale, de natuur. Een omgeving waarin meerdere talenten aan bod kunnen komen. Een positieve evolutie dus.’
Comments